HISTORIK I SHKURTËR I GJUHËS SHQIPE
Shqipja është një gjuhë indo-europiane që formon degën e saj (të veçantë) në familjen indo-evropiane dhe nuk ka të afërm në llojin e saj si gjuhë. Ajo flitet nga rreth 7.6 milionë njerëz, kryesisht në Shqipëri dhe Kosovë, dhe gjithashtu në pjesë të Italisë, Maqedonisë, Malit të Zi, Rumanisë dhe Serbisë.
Origjina
Disa akademikë dhe studiues profesionistë të gjuhëve mendojnë se gjuha shqipe është pasardhëse e ilirishtes, një nga gjuhët e hershme indo-evropiane që flitej në Ballkanin Perëndimor deri në shekullin e 6 pas Krishtit. Të tjerë besojnë se gjuha shqipe rrjedh nga thrakishtja ose dakishtja, gjuhë indo-evropiane këto që fliteshin në pjesë të Ballkanit deri në shekullin e 5 pas Krishtit.
Ndikimet gjuhësore
Gjuha shqipe ka përvetësuar disa fjalë nga greqishtja dhe shumë fjalë nga latinishtja midis shekullit të 2 dhe të 5 pas Krishtit. Më pas ajo u ndikua nga gjuhët e fiseve sllave dhe gjermanike që u vendosën në Ballkan. Ka pasur edhe huazime nga para-rumunët ose vllehët nga shekulli i 9-të. Pas shekullit 14 ajo ndikohet fuqishëm nga turqishtja deri në fillim të shekullit 20.
Dialektet
Gjuha shqipe ka dy dialekte kryesore: Toskë (Toskërisht) dhe Gegë (‘Gegnisht’). Vija ndarëse midis tyre është lumi Shkumbin (Elbasan). Toskërishtja është gjuha zyrtare e Shqipërisë dhe një nga gjuhët zyrtare të Kosovës dhe Maqedonisë dhe është folur më shumë në Shqipërinë jugore, Turqi, Greqi dhe Itali. ‘Gegnishtja’ është folur në veri të Shqipërisë, Kosovë, Serbi, Mal të Zi, Maqedoni dhe Bullgari. Dialektet janë pak a shumë të kuptueshme reciprokisht, dhe llojshmëritë tranzicionale të shqipes fliten në Shqipërinë qendrore.
Shkrimet shqip
Shqipja është shkruar me alfabetë të ndryshëm (të huaj) që nga shekulli i 15-të. Fillimisht dialekti Toskë është shkruar me alfabetin grek, ndërsa dialekti Gegë është shkruar me alfabetin latin. Këto dialekte gjithashtu janë shkruar me versionin turk të alfabetit arab. Alfabeti latin për shqipen u standardizua në vitin 1909 dhe një version i unifikuar letrar i shqipes, i bazuar në dialektin Toskë, u themelua në vitin 1972.
Shqipja është shkruar gjithashtu edhe me alfabetë të tjerë (të sajuar vetë), përfshirë atë të Elbasanit, të Naum Veqilharxhit dhe Dhaskal Todrit (Teodor Haxhifilipit), shpikje lokale të cilat u shfaqën gjatë shekujve 18 dhe 19, por nuk u përdorën gjerësisht dhe qenë jetëshkurtër.
Mendimet e historianeve boterore per prejardhjen e shqiptareve dhe gjuhes shqipe:
1. Historianet bizantine te shekullit 14, 15 dhe 16 shqiptaret i quajne “Arvanitas”, Alvanus, Ilirus, Trivallus, Skithas (kaukazian), Misus, Kroatius, Polanius dhe Sarmatas. Vetem Kalkokondili thote se “shqiptaret llogariten me teper per maqedonas, sesa per ndonje komb tjeter te botes”.
2. Nga historianet e mevonshem Leibnitzi (filozof gjerman) thote: shqiptaret jane kelte nga origjina dhe gjuha e tyre eshte fis me gjermanishten dhe frengjishten (e vjeter).
3. Thumanni, profesor ne Laipeg, ne gjurmimet e tij “Mbi historine e kombeve te Europes lindore” shqiptaret i quan pasardhes te drejtperdrejt te ilireve te Gentit, Teutes dhe Pirros.
4. Malte Bruni ne vepren tij “Annales des voyages” (1808), si dhe ne “Gjeografine e tij te perbotshme” thote se shqiptaret jane pasardhes te ilireve.
5. Anglezi W.M Leake (1814) qe udhetoi ne disa pjese te Shqiperise thote se shqiptaret jane iliret e vjeter.
6. Pouqueville (konsull francez), qe qendroi dhjete vjet ne mes te shqiptarev dhe studjoi gjuhen dhe jeten e popullit shqiptar, shqiptaret i konsideron skithas, te cilet nga Albania e Kaukazit (sot Azerbaxhan), u shperngulen ne kohe shume te lashta dhe erdhen ne Albanine e Europes ku banojne sot.
7. G. Nikogliu, “Mbi autoktonine e albaneve, d.m.th shqiptareve, Gotinge, 1855” thote se: ‘Shqiptaret prej Albanise se Kaukazit pas shekullit te shtate te eres sone, u shperngulen nepermes Skithise dhe Taurikes ne Albanine e Epirit dhe te Ilirise”.
8. Fallmerayeri, qe shkroi historine e shqiptareve (Mynih, 1860) thote: Gjuha shqipe nuk ngjan fare me greqishten, turqishten apo sllavishten. Ne kohen e eres se vjeter asgjekundi nuk permendet kombi shqiptar as atdheu i tyre. Origjina e ketij populli eshte ne diskutim.
9. “Neologos”, gazeta e perditshme e Stambollit (15 maj 1878) shkruan se: “Raca barbare e shqiptareve, raca qe s’ka asnje rendesi, eshte mbeturine e ndonje populli, qe gjeti strehe ne malet e Epirit gjate permbytjeve qe sollen emigracionet ne kohet e fundit”.
10. Kete mendim te “Neologos” e kundershton Jani Vreto duke thene se shqiptaret jane pasardhes te pellazgeve, por nuk sjell asnje prove.
11. Kostandin Amanti, profesor i historise bizantine ne universitetin e Athines, thote se shqiptaret jane pasardhesit e thrakasve pasi nyja ne gjuhen shqipe vihet ne fund te fjales ashtu si te gjuha thrake.
12. Jakov Thomopuli ne vepren e tij “Pellazgjika” mundohet te provoje se shqiptaret e sotem jane pasardhes te pellazgeve.
Sipas gjuhetareve ne studimin e gjuhes shqipe autoret e meposhtem kane shprehur mendimin se:
1) Gjuha shqipe rrjedh nga ilirishtja:
* Gustav Meyer (albanolog)
* Leibnitz (filozof)
* Thumman (historian)
* Diefenbach (historian)
* Falmerayer (historian)
* Hahn (historian)
* Niebuhr (historian)
* Benfey (filolog)
* Miclosich (filolog)
* Paul Kretshmer (profesor i gjuheve krahasuese ne Vjene)
* Francesco Ribezzo (gjuhetar)
2) Gjuha shqipe rrjedh nga thrakishtja:
* Potti
* Tomascheku
* Vasmer
* Herman Hirt (profesor universiteti ne Gjermani)
* Whatmough (gjuhetar amerikan)
* Gustav Veigand (profesor ne Gjermani)
* Schuchardt
* Hasdeu
3) Gjuha shqipe rrjedh nga perzierja e ilirishtes me thrakishten:
* Arbois de Jubainville (historian)
* Carl Patsch (historian)
* Baron Nopcsa (albanolog hungarez)
* Norbert Jokl (albanolog, profesor ne Vjene)
Add comment to this page:
HËNA SONTE: 
