AstroN - Dodona e lashtë e Epirit

DODONA E LASHTË E EPIRIT

Dodona e lashtë ndodhet 22 km në jug të Janinës, në luginën e ngushtë midis malit Tomaros dhe fshatit Manoliasa. Mbetjet e para në vend datojnë nga periudha parahistorike dhe hyjnia e parë e adhuruar aty ishte perëndesha apo nëna Tokë të cilës i shërbenin priftëresha femra. Perëndesha Tokë në këtë vend njihej me emrin Diona (që ka kuptimin “perëndeshë”), ndërsa në vende të tjera ajo identifikohej me Rean, Gjean dhe Herën (bashkëshorten e Zeusit). Kulti i Zeusit dhe lisi i shenjtë u soll në Dodonë nga Sellët, një degë e fisit Thesprot, ndërmjet shekujve 19 dhe 14 pr.e.s. dhe shumë shpejt u bë kulti mbizotërues i faltores. Në periudhën klasike, Dodona pati një rol jo të rëndësishëm në vendet e tjera të Greqisë klasike. Disa mbishkrime të gjetura në Dodonë përmendin edhe Dionën edhe “Zeus Naios-in”. Sipas disa arkeologëve, jo deri në shekullin e 4t pr.e.s, një tempull i vogël prej guri për Dionën i ishte shtuar qytetit.
Dhuratat e para nga Greqia jugore datojnë nga fundi i shekullit 8 pr.e.s dhe veprimtaria e ndërtimit filloi në shekullin 4 pr.e.s. Faltorja arriti kulmin e zhvillimit në shekullin 3 pr.e.s. por u shkatërrua nga Aetolianët në vitin 219 pr.e.s. Pak kësaj u ndërtua së shpejti dhe vazhdoi të ishte në aktivitet deri në shkatërrimin e saj nga pushtuesit romakë në vitin 167 pr.e.s. Në periudhën romake Dodona kishte një funksion të ndryshëm dhe fundi i saj erdhi në shekullin 4 të erës sonë, gjatë sundimit të Theodosit të Madh, i cili mbylli të gjitha institucionet pagane të kultit. Zona e faltores u mbulua më pas me bazilika të krishtera. Sot teatri i Dodonës përdoret për përformanca të ndryshme.
Gërmimet e para të vendit, në vitin 1873-75, konfirmuan vendndodhjen e faltores dhe zbuluan një sasi të madhe sendesh. Fushata e gërmimeve të mëpasshme u ndërmor shumë shpejt pas 1913, nga Shoqata Arkeologjike, por u ndalua nga ngjarjet e 1921. Vendi pati investigime të tjera nga viti 1929 deri në 1932 dhe në vitet ‘50. Që nga viti 1981 Shoqata Arkeologjike e Athinës filloi një seri të re gërmimesh sistematike në vend me mbështetjen financiare të Universitetit të Janinës.
Puna sistematike e restaurimit në teatër, stadium, dhe monumente të tjera të vendit nisi në 1961 dhe bazohej në studimin e arkitektit B. Charissis. I tërë projekti u financua nga Shoqata arkeologjike dhe Programi për Investimet Publike.
Monumentet më të rëndësishme të qytetit janë:

1. Shtëpia e Shenjtë (tempulli i Zeusit). Të paktën katër faza arkitekturore janë dalluar në ndërtim forma origjinale e të cilave mbetet e panjohur. Duket që në fillim ishte një hapësirë e hapur me kazane trekëmbësh prej bronzi që rrethonin lisin e shenjtë. Tempulli i parë u ndërtua në shekullin 4 pr.e.s. dhe u zgjerua gradualisht duke u riparuar në shekujt 4, 3 dhe 2 pr.e.s. Ndërtesa (godina) e fundit dhe më e mira mban masën 20.80 x 19.20 m.

2. Teatri është një nga më të mëdhenjtë në Greqi, i cili zë 18.000 persona. Ai përbëhet nga auditori, orkesta, një stoa dorike dhe një paraskenë prej druri. U ndërtua në shekullin e tretë pr.e.s, gjatë mbretërimit të Pirros së Epirit, dhe u shkatërrua në vitin 219 pr.e.s nga Aetolianët. Në fund të shekullit 3 pr.e.s. u restaurua por u shkatërrua sërish nga konsulli romak Aemilius Paulus në 167 pr.e.s. Gjatë shekullit të parë pr.e.s. teatri u kthye në një arenë.

3. Buleterioni (Salla e Mbledhjeve). Godina përfshin një sallë të gjerë (me masë 43.60 x 32.35 m) dhe një stoa dorike përballë. U ngrit në fund të shekullit 4 dhe në fillim të shekullit 3 pr.e.s dhe u rindërtua dy herë, pas shkatërrimit nga Aetolianët në vitin 219 pr.e.s. dhe nga romakët në 167 pr.e.s. U riparua përsëri nga perandori romak Augusti dhe mbeti në përdorim deri në fund të shekullit të parë pr.e.s.

4. Stadiumi. Ky monument nuk është gërmuar plotësisht. Është një nga pak stadiumet e lashta me ndenjëse guri (21 apo 22 rreshta stolash), bashkëkohës me fazën e dytë arkitekturore të teatrit (fundi i shek.3 pr.e.s).

5. Akropoli. Zë majen e kodrës dhe rrethohet nga një mur shumëkëndësh (750 m. i gjatë) që daton në shekullin 4 pr.e.s. Muri u përforcua me kulla drejtkëndore dhe një rezervuar nëntokësor uji, gdhendur në shkëmb.

6. Pritaneumi (vatra kryesore). Godinë drejtkëndore (me masë 17.30 x 10.70 m) daton në shekullin 4 pr.e.s. Kjo është struktura më e hershme e faltores pas Shtëpisë së Shenjtë. Ajo funksiononte si një vend pushimi për priftërinjtë e Zeusit apo udhëheqësit e Ligës Molosiane dhe u shkatërrua nga Aetolianët në vitin 219 pr.e.s.

Përgatiti: N.Herceku (18 shtator 2017)