GJON GAZULLI – Astronomi dhe astrologu i parë shqiptar.

(Duhet pasur parasysh se deri në shekullin 17 astrologjia dhe astronomia ishin një fushë e pandarë).

Gjon Gazulli, i njohur në latinisht si Johannes Gasulus, lindi në vitin 1400 në Zadrimë (Lezhë) në një familje me origjinë mirditore. Fshati i tij i lindjes thuhet se ishte Gjadri ose Kallmeti. Në atë kohë vendlindja e tij dhe pjesa më e madhe e Shqipërisë dhe Malit të Zi i përkiste Republikës Veneciane (Venedikut). Gazulli ishte një prift shqiptar, studiues, humanist, matematikan, astronom, astrolog, ndër më të shquarit të kohës, ishte diplomat në shërbim të Skënderbeut e ambasador i tij në Raguzë (Dubrovniku i sotëm, Mali i Zi).
Gazulli ndoqi shkollat në Shkodër dhe Raguzë, dhe në vitin 1425 u diplomua në Universitetin e Padovës (Itali). Pasi mbron doktoraturën më 31 janar 1430, Gazulli niset « me mision » në Itali e Francë (do të ishin misione të natyrës diplomatike pse mbi Ballkan po bënte gjëmën gjysmëhëna osmane) e më pas kalon disa vite në Raguzë, deri më 1439 kur mori katedren e Matematikës po në Padova. Në 1432 ai udhëtoi në oborrin mbretëror hungarez, ku u përpoq të bindte perandorin e Perandorisë së Shenjtë Romake, Sigismundin, për të mbështetur rezistencën arbërore kundër Perandorisë Osmane. Ai e ndërpreu misionin e tij në 1433, kur u thirr të bëhej profesor i matematikës dhe astronomisë në Universitetin e Padovës. Vite më vonë ai po vepronte si diplomat në gjykatat e principatave italiane, duke përfaqësuar interesat e Skënderbeut dhe të Lidhjes së Lezhës.
Në Raguzë ai u emërua nga Këshilli i të Urtëve Rektor i Shkollave të Raguzës. Këtu edhe u bë astronom me famë në mbarë Europën, sa, mbreti i Hungarisë, Matias Korvini, nëpërmjet një letre dërguar Këshillit të të Urtëve të Republikës, i lutet atij që Gazulli të shkonte në oborrin e tij mbretëor e të udhëhiqte studimet astronomike e astrologjike. Pa dyshim që përmasat e Gazullit astronom dalin në vlerësimin e mbretit hungarez. Në një nga librat e shkruar për mbretin Matias Korvini thuhet:
“Marrja e një astrologu në pallatin mbretëror ishte një nga masat e para që ndërmori mbreti i ri. Ai ftoi Gjon Gazullin, një astronom/astrolog nga Raguza në pallatin e tij mbretëror: kjo dihet nga një përgjigje në letër nga këshilli i Raguzës që daton më 24 shkurt 1459, në të cilën kërkesa mbretërore u refuzua me mirësjellje”.
Punimet e tij të qëndrueshme matematikore dhe astronomike u shkruajtën në latinisht. Gazulli ishte i njohur për njohuritë e tij të konsiderueshme, edhe në Itali dhe Hungari. Padyshim, dy fushat ku ai shkelqeu më shumë janë astronomia dhe diplomacia. Që të mund të hidhet dritë mbi jetën dhe vepren e tij, është e domosdoshme të gjurmohen arkivat e kohës: të Padovës, të Budapestit, të Venecies, e sidomos të Dubrovnikut (ku ai jetoi e punoi më gjatë). Ndërkaq historiani rus i shkencave ekzakte V. Zubobi thotë se veprën e tij të madhe mbi astronominë Gazulli e botoi më 1438. Teoria e tij e “yjësive qiellore” tashmë ishte bërë mbizotëruese në botën shkencore. Ja një fragment nga letra e Çesmiçkit, edhe ky shkencëtar i shquar kroat e ish-nxënës i Gazullit, tashmë në oborrin e Matias Korvinit, drejtuar pikërisht Gjon Gazullit:
“…Libri, të cilin na keni dhuruar, na pelqen pa masë. Ai është aq i mbushur me dijeni e risi, saqë leximi i tij na ka sjellë kënaqësi sikur edhe studimi me interes të jashtëzakonshem. Pranojmë se aty kemi gjetur sqarime për disa të dhëna të ngatërruara të astrologëve të lashtë, që prej kohësh kemi dashur t’i kuptojmë …”

Gjon Gazulli vdiq në Dubrovnik, më 19 shkurt 1465. Vëllai i tij, Pal Gazulli (1405–1470) ishte diplomat i Skënderbeut dhe i Lidhjes së Lezhës në Raguzë. Ai kishte gjithashtu një vëlla të dytë shumë të njohur me emrin Andrea Gazulli.