Ishulli i shenjtë i Rodosit

Rodosi, me një sipërfaqe prej 1.400 km², është ishulli më i madh në grupin grek dodekanez (12 ishujt) që ndodhet në Egjeun jug-lindor. Ishulli ishte një protagonist i rëndësishëm në çështjet më të gjera greke dhe mesdhetare përgjatë Epokës së Bronzit, asaj arkaike dhe periudhës klasike dhe ishte veçanërisht i prosperuar në Epokën Helenistike. Ishulli gjithashtu ishte i famshëm në antikitet si një qendër kulturore dhe për statujën Kolosit të Rodosit (Hyjnia Diell- Helios), një nga Shtatë mrekullitë e Botës së Lashtë.

Rodosi në mitologji
Në mitologjinë greke emri i ishullit rrjedh nga nimfa Rodos e cila i lindi shtatë djem perëndisë Diell (Helios), mbrojtësit të ishullit. Tre nipa të këtyre pasardhësve ishin heronjtë e tre qyteteve kryesore në ishull: Kamiros, Jalysos dhe Lindos, të cilët u emërtuan sipas tyre. Për nder të Heliosit, lojërat Panhelenike, Halieia, zhvilloheshin në ishull çdo pesë vjet, dhe çdo vit një karrocë dhe katër kuaj (kuadriga) hidheshin në det si një dhuratë për perëndinë Diell (për të cilin besohej se udhëtonte me një karro të tillë nëpër qiell çdo ditë).
Lidhjet e tjera mitologjike me ishujt përfshijnë besimin se Telkhinët (banorët e parë) kishin një punishte në ishull. Ata besohej se ishin një racë e lashtë gjysmë-hyjnore që shpikën dhe ishin veçanërisht të aftë në punimet metalike. Herakliu (Herkuli) gjithashtu adhurohej në ishull si themeluesi i vendbanimit të parë. Kultet e tjera të rëndësishme i kushtoheshin Apollonit, Zeusit, Athenës dhe Dionisit, dhe gjatë periudhës helenistike ishulli adoptoi disa kulte egjiptiane si ato të Sarapis dhe Isis.

Panoramë historike
Ishulli u banua së pari në periudhën neolitike, dhe mbetjet e para të betonit të civilizimit të hershëm gjenden në vendin parahistorik të Triandas (Jalysos) në bregdetin veri-perëndimor. Vendbanimi u bë një qendër e rëndësishme e Epokës së Bronzit që nga shekulli i 16 pr.e.s, një periudhë kur ishulli ishte në kontakt të ngushtë me civilizimin minoan bazuar në Kretë. Provat për tregti dhe lidhjet kulturore me Minoanët përfshijnë gjetje të peshave matëse kretane, shkrimt të linearit A, qeramikë, dizenjo afresku dhe arkitekturë.
Megjithëse Trianda është shkatërruar nga tërmetet dhe shkrumbuar nga shpërthimi vullkanik i Theras në epokën e Bronzit të vonë, vendi është risistemuar nga civilizimi mikenas (me bazë në territorin e Greqisë kontinentale). Mikenasit krijuan gjithashtu koloni të tjera në ishull nga shekulli XIV pr.e.s. Prania e kulturës mikenase dëshmohet nga qeramika dhe varret me shkëmbinj të prerë, të rregulluara shpesh në rreshta dhe të kulmuara nga gurë shënjues të mëdhenj. Përkushtimet që gjenden brenda varreve të tilla dhe që përfshijnë objekte ari, argjendi dhe qelqi, sugjerojnë një shkallë të lartë prosperiteti në këtë periudhë. Prania e brumbujve egjiptianë dhe vulave qipriote dëshmon për rrjetin e gjerë tregtar që ishulli kishte krijuar dhe do të kultivonte gjatë mijëvjeçarit të ardhshëm.
Pas përmbytjeve të gjera dhe mbarimit të periudhës mikenase në mesin e shekullit XI pr.e.s, kolonizimi i mëtejshëm grek u zhvillua me krijimin e qyteteve-shteteve të udhëhequra nga tiranët e Lindosit (jug-lindje), Jalysosit (veri) dhe Kamirosit (veri-lindje). Këto polise vetë krijuan koloni, për shembull, Gela në Siçili dhe Phaselis në Lyki.
Ishulli ra nën sundimin persian në 490 pr.e.s, por në shekullin e 5-të pr.e.s, Rodosi u bë anëtar i Lidhjes Deliane, udhëhequr (dhe më vonë për t'u dominuar) nga Athina. Sidoqoftë, ishulli u rebelua kundër Athinës në vitin 412 pr.e.s dhe u bashkua me Spartën në Luftën Peloponeziane, një veprim i cili u pasua në vitin 408 pr.e.s nga qytetet-shtetet që formohen sëbashku për të krijuar një shtet federal, ndoshta për mundësi më të mëdha tregtare. Kryeqyteti i shtetit të ri ishte Rodosi në pikën më veriore të ishullit.
Besnikëria ndaj Spartës përfundoi në 395 pr.e.s kur u vendos demokracia në ishull. Për një kohë të shkurtër një anëtar i Konfederatës së Dytë Athinase në vitin 378 pr.e.s, ishulli iu nënshtrua satrapit karian, Mausolus i cili vendosi një garnizon në ishull në 357 pr.e.s. Fuqia tjetër e huaj për t’u imponuar ishte Aleksandri i Madh, i cili themeloi një garnizon maqedonas në ishull; sidoqoftë, nën trashëgimtarët e tij Rodosi gëzoi një periudhë tjetër prosperiteti për shkak të pesë limaneve dhe pozitës së tij pranë qyteteve të sapothemeluara të Mesdheut lindor. Demetri I i Maqedonisë u përpoq të merrte ishullin në shek. 305 pr.e.s, por përfundimisht ishte i pasuksesshëm pas një rrethimi një vjeçar. Rodianët sipërmarrës shiten pajisjet e rrethimit të Demetrit dhe shfrytëzuan të ardhurat për të ndërtuar një statujë bronzi masive prej 33 metrash të perëndisë së tyre Helios (Diell) - Kolosin e Rodosit, një nga Shtatë Mrekullitë e Botës së Lashtë. Statuja, e formuar nga Kharesi (një skulptor vendas i ishullit nga Lindosi), qëndronte në hyrje të portit, por fatkeqësisht u rrëzua nga një tërmet në 228 ose 226 pr.e.s.
Ishulli mbeti i pavarur dhe kultivoi lidhje tregtare, veçanërisht, me Ptolemejtë e Egjiptit. Përveç kësaj, flota detare e Rodosit mori përsipër rolin e rëndësishëm të ruajtjes së Egjeut kundër piraterisë, një problem me shqetësim të veçantë pasi ishujt si Karpathos, Nisyros dhe Peraea (një zonë e kontinentit lindor) tani ishin nën kontrollin e Rodosit .
Rodosi u bë një aleat i Romës në luftërat kundër Filipit V dhe Antiokut III dhe mori si shpërblim territore në Karia dhe Lyki. Sidoqoftë, jo të gjithë Rodianët mbështetën marrëdhëniet miqësore me Romën dhe aleanca nuk ishte gjithmonë paqësore. Gjërat u përkeqësuan kur pozicioni tregtar dominues i Rodosit u kompromentua nga vendimi romak për të bërë Delosin, në ishujt Ciklade, një port të lirë në 167 p.re.s. I rrethuar nga Mithradati VI në 88 pr.e.s dhe i plaçkitur nga Kassius Longinus në 43 pr.e.s rolit të Rodosit si një forcë e madhe politike i erdhi fundi. Sidoqoftë, ishulli akoma gëzonte njëfarë prosperiteti ekonomik dhe vazhdoi të mbante reputacionin si një qendër e rëndësishme kulturore, veçanërisht në skulpturë dhe filozofi (veçanërisht stoikët). Ciceroni gjithashtu studioi në Rodos, duke vazhduar traditën letrare të ishullit të filluar nga një prej djemve më të famshëm të tij, shkrimtari dhe poeti, Apollonius Rhodius.

Sitet Arkeologjike
Qyteti i Rodosit, megjithëse është ndërtuar gjerësisht në periudhat e mëvonshme, ende tregon mbetjet e tempujve, mureve të qytetit, një stadiumi, odeumi dhe ndërtimet e portit. Kamiros kurrë nuk kishte një akropol të fortifikuar; Sidoqoftë, gërmimet kanë zbuluar një tempull të Athenës, shëtitore (stoas), një shesh pazari dhe mbledhjes (agora) dhe mbetje të shumta private. Jalysi paraqet varret mikenase, tempujt e Athena Polias dhe Zeus Polieus dhe një shtëpi burimesh.
Ndoshta vendi më i rëndësishëm arkeologjik në ishull është në Lindosi, kryeqytet para se të zhvendosej në Rodos rreth 408 pr.e.s. Një tempull për Athena Lindian u ndërtua në akropolin e qytetit, sipas gojëdhënave, nga Danaosi në 1510 pr.e.s. Ky u zëvendësua me një tempull të ri Dorik në shekullin e 6 pr.e.s para sundimit të tiranit Kleoboulos. Pasi ky tempull u shkatërrua nga zjarri, një tempull tjetër u rindërtua në 342 pr.e.s. Një propilon ose portë e madhe dhe një shkallë monumentale u shtuan në vendin e shenjtë rreth 300 pr.e.s. Në shekullin II pr.e.s, u ndërtua një shëtitore (stoa) helenistike. Me interes janë edhe mbetjet e teatrit që fillimisht kishin 26 rreshta vendesh dhe një kapacitet për rreth 18 000 spektatorë, një tempull për Dionisin dhe varre me gurë të prerë. Të gjitha këta monumente janë dëshmi për pasurinë dhe prestigjin që dikur gëzonte ishulli nga roli i tij si një qendër tregtare në Mesdheun lindor.

Përgatiti N.Herceku